Demokrasilerde bir konu hakkında karar alınırken, karar alma mekanizmalarına etki eden pek çok farklı etken bulunabilir. Hiç şüphesiz bu etkenlerden birisi de yapılan lobi girişimleridir.
En yalın haliyle lobicilik bir amacın gerçekleşmesi için karar alma mekanizmalarını etkilemeye ve ikna etmeye yönelik girişimler olarak tanımlanabilir. Nişanyan Sözlük’te belirtildiği üzere lobi kelimesinin ikinci anlamı olan bu kullanım (ilki “revak” kelimesinden alıntı olan Latincedeki lobia yani bekleme salonu, sundurma gibi anlamlara gelen daha ziyade mimarî mânâ taşıyan kullanımdır) günümüzde profesyonel bir meslek faaliyeti olarak görülmektedir. Dünyada pek çok ülke lobicilik mesleğini düzenleyen ve bu faaliyetleri tanımlayıp denetim altına alan düzenlemeler yapmıştır.
Ülkemizde ise lobi kelimesi siyasî arenada fazlaca kullanılsa da daha ziyade “düşman grupların çıkarlarına hizmet eden” kişileri ifade etmek üzere karakterize edilmektedir. Oysa ülkemizde, bilinçli olarak ya da farkında olmayarak pek çok lobi odağının bulunduğunu belirtmek gerekir. Bu odakların başında hemşehri yapılanmaları, danışmanlık adı altında hizmet veren kimi şirket ve kişiler, çeşitli sivil toplum örgütleri, çeşitli hukuk şirketleri gibi yapılar gelmektedir. Bu yapılar kimi zaman bu işleri profesyonel çerçevede bir kazanç karşılığında yapmaktayken kimi zaman da maddi bir beklenti içerisinde bulunmadan faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Ancak ülkemizde lobicilik için yasal bir zemin bulunmadığından, lobicilik faaliyetleri noktasında herhangi bir bilgi akışı dolayısıyla da şeffaflık söz konusu değildir.
Batılı demokrasilerde ise lobicilik yasal çerçevede yer edinmiş, profesyonel bir iş olarak konumlandırılmıştır. Bu ülkelerin başında ABD, Kanada, Birleşik Krallık, İspanya gibi ülkeler gelmektedir. Batılı demokrasiler, karar alma mekanizmalarına etki etmek isteyen lobi faaliyetlerini, hükümete açık erişimin bir parçası olarak görmekte, meşru ve oldukça önemli bir kamu yararına faaliyet olarak ele almaktadır. Aynı şekilde Batılı demokrasiler, lobicilik faaliyetlerinin denetlenmesini, görünür kılınmasını açık toplum adına bir gereklilik olarak görmektedir. Bu kapsamda pek çok Batılı demokraside lobicilik faaliyetleri tanımlanmakta, lobicilerin bir sicile kaydının yapılması veya bildirimde bulunması zorunlu kılınmakta, hangi amaç için lobi faaliyetleri yapacakları da kayıt altına alınmaktadır.
Lobicilik faaliyetleri ile ilgili olarak yasal zemin yalnızca lobicilerle sınırlı tutulmamakta; lobi faaliyetlerinin odağında olan karar mekanizmalarına da belli başlı sorumluluklar yüklenmektedir. Örneğin Birleşik Krallık’ta bakanların günlük programlarının kamuoyuna açıklanması zorunlu tutulmuş, bakanların işadamları, lobiciler, gazeteciler ile yaptığı haricî toplantılarını detaylandırmak gibi şartlar düzenlenmiştir.
Ülkemizde de karar mekanizmalarına rahatlıkla ulaşabilmek, profesyonel çerçevede belli amaç/grupların çıkarlarını savunabilmek adına lobicilik yasal zemine oturtulmalıdır. Şeffaflık, yolsuzlukla mücadele ve demokrasimizin güçlendirilmesi amacıyla da karar mekanizmalarına yönelik lobi faaliyetlerinin halka açıklanması, denetlenmesi amacıyla tıpkı Batılı demokrasilerde olduğu gibi birtakım yasal düzenlemelere gidilmelidir. Bu kapsamda;
- Maddi bir çıkar karşılığında lobicilik faaliyetlerinde bulunan kimselerin kayıtlı olacakları bir sicil/kayıt defteri düzenlenmelidir.
- Lobicilerin maddi çıkarları bildirim zorunluluğuna tabi tutulmalıdır.
- Lobicilerin lobi faaliyetleri ile ilgili olarak karar mekanizmalarında görüştüğü kimselerin bildirilmesi zorunlu tutulmalıdır.
- Karar mekanizmalarında olan kimselere, kendilerine lobi faaliyetleri yapılan görüşmeleri kamuoyuna açıklama ve bu görüşmeleri detaylandırma zorunluluğu getirilmelidir.
- Parlamenterler ve siyasilerin lobicilerle iletişimi adına gerekli mekanizmalar oluşturulmalıdır. Bunun için “e-meclis iletişim platformu” gibi bir platform kurulabilir, bu platformda imza kampanyaları düzenlenebilir, vekillerle-halk veya lobicilerin belli saatlerde online olarak bir araya gelmesi sağlanabilir, iletişim imkânları kolaylaştırılabilir.
Av. Haldun Barış
