Toplumda Türkiye’nin yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğuna dair geniş ve yaygın bir mutabakat var. Ana siyasî aktörler olan siyasî partiler de, aralarında anayasanın muhtevası hakkında fikir farklılıkları olmasına rağmen, aynı düşüncede. Yeni anayasa ihtiyacı üzerindeki bu düşünce birliği ilerleme sağlanabileceği umudunu veriyor.
Bu yüzden Başbakan Davutoğlu ile CHP lideri Kılıçdaroğlu’nun 2015’in son günlerinde bir araya gelmesi ve mutabakata varması da çok sevindirici. Gerçekten, Türkiye bir taraftan yeni ve demokratik standartlara daha uygun bir anayasayı hak ediyor, diğer taraftan böyle bir anayasaya çok ihtiyacı var.
Yeni bir anayasa yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği belli. Anayasa çalışmalarında iki hususu gözetmeliyiz. İlki anayasal yönetim geleneğine uygun bir anayasa yapmaya çalışmak. İkincisi, ülkenin kısa vadeli ihtiyaçları kadar uzun vadeli ihtiyaçlarını da dikkate almak.
Dünyadaki tüm ülkelerin anayasası var ama her ülke anayasal yönetime malik değil. Bir anayasaya sahip olmak ülkeyi anayasal yönetime sahip kılmaya yetmiyor. Öbür türlü olsaydı dünya çok farklı bir yer olurdu.
Bir anayasa anayasal yönetim geleneğine uygun olmak için liberal düşüncenin ve demokrasi teorisinin taleplerine cevap vermeli. Yani hem devlet iktidarını insan hak ve özgürlükleri lehine sınırlamalı hem de iktidarın demokratik meşruiyete sahip olmasını sağlamalı.
Yeni anayasa aynı zamanda ülkenin problemlerine açılımlar getirmeli. Bu çerçevede kuvvetler ayrılığı, bağımsız ve tarafsız yargı kadar kamu idaresinin yeniden yapılanmasına da dikkat göstermek zorundayız. Kestirmeden söylemek gerekirse, Türkiye idarede merkeziyetçiliği gevşetmeli. Bunu mahallî idareleri güçlendirmekten bölgeli devlet modeline ve federalizme kadar uzanan bir çizgide gerçekleştirebilir. Bu hususların üzerinde daha çok duracağız…
Siyasî partilerin tamamının anlaşmasıyla bir anayasa yapılması çok hoş olurdu. Bu mümkün olmazsa en geniş mutabakata ulaşmaya çalışılmalı ve halkın onayı da mutlaka alınmalı. Dolayısıyla, sadece AK Parti’nin anayasa yapması yerine en az iki partinin bu işe girişmesi çok yararlı olur. Zaten Meclis aritmetiği de bunu dayatıyor.
Bununla beraber, hükümet sistemi üzerindeki anlaşmazlıkları yüzünden AK Parti ve CHP’nin tam olarak uyuşması zor görünüyor. AK Parti başkanlık sistemini getirmeye çalışırken CHP parlamenter sistem olsun diye diretecek. Bunu yaparken hem tarihsel parlamenter sistem tecrübemizden bahsedecek hem de başkanlık sisteminin otoriterliğe yol açacağını iddia edecek.
Bunlar tartışılabilir elbette. Ancak, bana öyle geliyor ki, CHP’nin başkanlık sistemine itirazının asıl gerekçesi, bu sistem içinde iktidara gelmeyi neredeyse imkânsız görmesi Başkanlık sistemi zaten muhalefette kalmaya mahkûm görünen CHP’yi ebediyen muhalefete mahkûm olacağı duygusuna itebilir. Bence bu algılamada hem haklılık hem yanlışlık var. Parlamenter sistemde CHP’nin tek başına iktidara gelememesi aynısının başkanlık sisteminde de tekrarlanmak zorunda olduğunu göstermez. Sistem değişikliği en azından zaman içinde siyasî kültürde ve siyaset davranışlarında farklılık yaratır. Bazı durumlarda CHP’nin kazanma şansı parlamenter sistemde olduğundan daha fazla olur. Bu yüzden, CHP’nin başkanlık sistemini kırmızıçizgi hâline getirmek yerine muhtemel bir başkanlık sisteminin geleneksel demokratik değerlere ve ölçütlere uygun olması üzerinde odaklanması daha doğru. Aynısı tersinden AK Parti için de söylenmeli. İktidar partisi de başkanlık sistemi üzerinde vurgu yapmakla yetinmeyip muhtemel bir başkanlık sisteminde kuvvetler ayrılığı, her gücün kendi alanında kalması ve kamu idaresinde âdemi merkeziyetçiliğe yönelme noktalarında hassasiyet göstermeli.
Türkiye yeni bir anayasa yapabilir mi yapamaz mı bilmem, ama önümüzdeki aylarda hararetli anayasa tartışmalarına şahit olacağımız kesin.
Yeni Yüzyıl, 02.01.2016
http://xn--yeniyzyl-b6a64c.com.tr/makale/anayasa-ihtiyaci-ve-umudu-749
